Literatura
Norwegia jest stosunkowo młodym krajem, ale literatura norweska liczy ponad tysiąc lat. Na przełomie pierwszego i drugiego tysiąclecia, długo przed pojawieniem się najlepszych współczesnych pisarzy norweskich, Ibsena i Hamsuna, wikingowie tworzyli sagi opowiadające o ich życiu i doświadczeniach.
Średniowieczna literatura staronorweska dzieli się na dwie grupy: poezję skaldów i poezję eddyczną. Skaldowie byli nadwornymi poetami norweskimi w IX i X stuleciu. Tworzyli pieśni oparte na luźnym schemacie rymowym, stosując technikę metaforycznego opisu, zwaną kenning, a także złożone struktury aliteracyjne. Ich dzieła, zatytułowane Pieśń Haralda i Niedostatek złota, opisywały i gloryfikowały królów norweskich i ich dwory.
Nazwa „poezja eddyczną” pochodzi od Eddy, najważniejszego zbioru średniowiecznej literatury islandzkiej, która pod względem kulturowym jest norweska. Edda, w której elementy chrześcijańskie przeplatają się z pogańskimi, jest najobszerniejszym źródłem informacji o nordyckiej mitologii. Została spisana dopiero w XIII w. przez Snorre Sturlusona, na długo po chrystianizacji Norwegii i Islandii. Edda składa się z opowieści o pochodzeniu, historii i końcu świata, zawiera zbiór reguł dotyczących pisania poezji, serię osobnych aforyzmów przypisywanych bogowi Odynowi, oraz antologię baśni podobnych do germańskiej Pieśni o Nibelungach.
Poza samą Eddą istnieją jeszcze trzy rodzaje poezji eddycznej: sagi legendarne, sagi bohaterskie oraz poezja dydaktyczna. Należą do nich Hymiskvida (Pieśń Hymira), opowiadająca o legendarnej bitwie boga Tora (Tóra) z wężem Midgardem, Saga Volsungów, której bohaterowie dokonują czynów podobnych do Nibelungów, oraz Rutanal (Pieśń o runach), opowiadająca o ofierze Odyna na drzewie świata yggrasil.
Około połowy XIII w., kiedy połowa mieszkańców Norwegii zmarła w czasie wielkiej zarazy, staronorweska tradycja literacka zaczęła zanikać. Przez kilka stuleci po unii z Danią, zawartą w 1380 r., język norweski wyszedł z oficjalnego użytku, a tym samym porzucono tradycje literackie i kulturalne. Rdzenna literatura norweska odrodziła się dopiero pod koniec XVII w. w utworach pisarzy Pettera Dassa (1647-1707) i Dorothe Engelbretsdatter (1634-1716). Dass, syn pary duńsko-norweskiej (miał także szkockich przodków) uwiecznił północną Norwegię w dziele Nordlands Trompet (Trąbka Kraju Północy) jego rytmiczne wiersze rozprzestrzeniły się po całym kraju w formie ludowych piosenek. Wyrafinowana artystycznie barokowa poezja Engelbretsdatter była bardzo popularna za życia poetki, ale być może ze względu na żarliwie chrześcijańskie treści jest w dużym stopniu ignorowana przez współczesne antologie i historyków literatury
Przedstawiciel romantyzmu norweskiego Henrik Wergeland (1808-1845) podczas krótkiego życia napisał ogromne ilości ekstatycznych wierszy miłosnych, mistyczne dzieła religijne, nowele i dzielą dokumentalne. Wergeland był orędownikiem kulturalnej niezależności swojego kraju od Danii, a także walczył o sprawiedliwość społeczną dla klas niższych, szczególnie wieśniaków i biedoty.
Pod koniec XIX w. literatura norweska weszła do kanonu literatury światowej dzięki dziełom „wielkiej czwórki”: Henryka Ibsena (1828-1906), Bjornstjernego Bjornsona (1832-1910), Alexandra Kiellanda (1849-1916) i Jonasa Lie (1833-1908). Ibsen, znakomity norweski dramaturg, spędził 30 lat, podróżując i mieszkając w Europie. Przełom w jego twórczości nastąpił w początkowym okresie kariery pisarskiej i pracy reżyserskiej w teatrze w Bergen. Ibsen napisał wówczas dwa dramaty zainspirowane dramatem niemieckim i włoskim: Dom lalki (1880) i Upiory (1881). Obydwie sztuki wywołały w Europie poruszenie sposobem potraktowania roli kobiet i przedstawieniem dramatów życia rodzinnego. W kolejnych sztukach, m.in. Dzikiej kaczce i Heddzie Gabler (obie z 1890 r.) zainteresowania autora przeniosło się z problematyki społecznej na psychologię. Ibsen stworzył pełne napięcia dramaty o interesującej treści, a porzucając wiersz na rzecz prozy, zapoczątkował nową tradycję dramatyczną.
Mniej dzisiaj znany Bjornson zyskał ogromną popularność w 1857 r. dzięki opowiadaniu Zaufanie i próba. Wzorując się na działalności Ibsena w Bergen, Bjornson zaczął pisać nowele, dramaty i zajął się dziennikarstwem. Pisał też liczne listy – około 30 tysięcy! Na początku koncentrował się na opisie życia wiejskiego we współczesnej mu Norwegii, przez co niesłusznie oskarżano go o dodawanie romantycznej otoczki ludowi wiejskiemu. Później zajął się problematyką społeczną, pragnąc promować w Norwegii uprzemysłowienie. W 1903 jako pierwszy pisarz norweski otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury.
Kielland, pisarz realistyczny i satyryk, autor powieści, opowiadań i dramatów, był bohaterem jednej z największych kontrowersji literackich w Norwegii. W 1885 r. parlament odrzucił kandydaturę pisarza, starającego się o stypendium rządowe, pod zarzutem niemoralnego prowadzenia się. W trylogii Dar, składającej się z części Garman i Worse (1880), Kapitan Worse (1882) i Dar (1883), Kjelland opisywał rodzinę patrycjuszy, która stopniowo przekształca się w nowoczesnych przedsiębiorców kapitalistycznych.
Pisarze z następnego pokolenia, Sigrid Undset (1882-1949) i Knut Hamsun (1859-1952) otrzymali Nagrody Nobla -odpowiednio w 1928 r. i 1920 r. Undset, często określana mianem najwybitniejszej kobiety-pisarki w literaturze norweskiej, rozpoczęła karierę serią książek o losach kobiet pochodzących z biedoty i klasy średniej. W latach 1920-1922 opublikowała trylogię Krystyna, córka Lavransa, powieść historyczną, której akcja rozgrywa się w XIV-wiecznej Skandynawii. Chociaż powieść była bardziej optymistyczna niż wcześniejsze dzieła pisarki, Undset ciągle krytykowała fakt, że kobiety muszą naginać swoją wolę i seksualność do standardów społecznych i religijnych. Po Krystynie, córce Lavransa pisarka stworzyła serię Mistrz z Hestviken, również opowiadającą o czasach średniowiecznych.
Dzieła Hamsuna można podzielić według trzech okresów. Większość wczesnych prac, do których należą słynny Głód (1890) i Tajemnice (1892), to powieści, w których pojawili się romantyczni bohaterowie, a także tragiczne historie miłosne i studia psychologiczne. Później Hamsun napisał kilka powieści o tematyce społecznej, stanowiących pochwałę wiejskiego życia oraz krytykujących rozwój przemysłu i urbanizację. W tamtym okresie powstało Błogosławieństwo ziemi (1917), za które Hamsun otrzymał Nagrodę Nobla. Bohater jego ostatniego dzieła, trylogii Włóczęgi (1927-1934) jest mniej romantyczny, ale za to bardziej ludzki. Fakt, że Hamsun opowiedział się za faszyzmem podczas II wojny światowej, nie wydaje się taki dziwny, jeśli wziąć pod uwagę jego poglądy na zjawisko elit, podziw dla wartości germańskich i poparcie dla wiejskiego życia. Niestety, kontrowersyjne poglądy polityczne negatywnie wpłynęły na współczesną ocenę literackich dzieł Hamsuna, które dorównują tradycjom Dostojewskiego
i Joyce’a i stanowią znaczący wkład do literatury współczesnej.
Współczesną literaturę norweską cechuje różnorodność form i gatunków, ale niewiele książek przetłumaczono na inne języki. Dzieła Daga Solstada charakteryzuje ironiczny realizm społeczny, przy tematach dokumentalnych, oraz krytyka kapitalizmu. Utrzymana w podobnym tonie, lecz nacechowana latynoamerykańskim realizmem magicznym Vargasa Llo-sy i Gabriela Garcii Marąueza książka Kjartana Flogstada Droga dolarowa portretuje przemiany w niewielkim mieście norweskim po powstaniu wielkiego przemysłu. W bardziej tradycyjnym nurcie utrzymana jest powieść Knuda Faldbakke-na Miasto o zmierzchu oraz jej kontynuacja Słodkie wody. Akcja powieści toczy się w nienazwanym kraju w niedalekiej przyszłości, w którym nastąpił upadek społeczeństwa, a bohaterowie z trudem dają sobie radę w obliczu apokaliptycznego chaosu. Śpiący książę Faldbakkena wzoruje się na baśni o Śpiącej Królewnie, opowiedzianej z perspektywy kobiety, i zajmuje się relacjami damsko-męskimi oraz seksualnością.
Herrbjorg Wassmo, jedna z najbardziej cenionych współczesnych pisarek, w 1987 r. otrzymała Nordycką Nagrodę Literacką. W swoich książkach opisuje sytuację kobiety w społeczeństwie norweskim. Książka Diny opowiada o losach tytułowej bohaterki, żyjącej w latach 40.XIX w., natomiast akcja powieści Dom z żaluzjami toczy się podczas II wojny światowej i po jej zakończeniu.
Najsłynniejszym współczesnym autorem norweskim jest Jostein Gaarder. Pierwszy bestseller tego pisarza, typowa dla niego książka Świat Zofii, porusza wiele poważnych kwestii filozoficznych i religijnych widzianych oczami młodego człowieka. Autor zastosował tu szkatułkową technikę narracyjną: opowieści wplatanej w opowieść. W Świecie Zofii młoda bohaterka studiująca historię filozofii zachodniej na kursie korespondencyjnym, którego nigdy nie zaczęła, dowiaduje się, że jest tylko postacią z powieści. W Tajemnicy samotności analogicznym instrumentem literackim jest talia kart, a w Tajemnicy Bożego Narodzenia jest to kalendarz adwentowy. W obu przypadkach dziecko będące protagonistą postaci musi rozwiązać zagadkę czy układankę, która wpłynie na jego przeznaczenie. Hallo, czy ktoś tu jest! zajmuje się problemem pojawienia się młodszego rodzeństwa, wykorzystując postać przybysza z kosmosu. Ostatnia książka Gaardera, Ten sam kwiat, wydaje się nieco inna. Jest to fikcyjne tłumaczenie listu od Florii Żmilii do jej kochanka, świętego Augustyna. W takim feministycznym przebraniu, które sprawia, że ascetyzm i ideały Augustyna nabierają niezwykłej, przewrotnej wymowy, Gaarder podejmuje odwieczne kwestie, takie jak istnienie Boga i sens ludzkiego życia.